Nepotyzm to niestety wciąż powszechne zjawisko w wielu polskich firmach. Co powinniśmy wiedzieć o nepotyzmie? Jakie są konsekwencje tego zjawiska (zarówno dla pojedynczych osób, jak i dla całej firmy)? Czy z nepotyzmem można walczyć?
Nepotyzm – co to takiego?
Mianem nepotyzmu określamy faworyzowanie rodziny (ale również znajomych) przy obsadzaniu firmowych stanowisk. Pojęcie to ma długą historię. Początkowo odnosiło się do przywilejów nieślubnych dzieci i krewnych duchowieństwa. Współcześnie o nepotyzmie możemy mówić, gdy przełożony pomija proces rekrutacyjny i (jawnie lub po kryjomu) oferuje posadę członkowi swojej rodziny lub znajomemu (nawet gdy osoby te nie posiadają stosownych kwalifikacji). W efekcie takiego postępowania szanse na pracę tracą osoby, które na danym stanowisku sprawdziłyby się znacznie lepiej. Nepotyzm cieszy się złą sławą, gdyż szkodzi zarówno pojedynczym pracownikom, jak i całej instytucji. Przyczynia się on także do zwiększenia nierówności ekonomicznych w społeczeństwie.
Nepotyzm – jakie są jego konsekwencje?
Nepotyzm ma negatywny wpływ na relacje pomiędzy ludźmi. Przykre konsekwencje dotyczą wszystkich stron. W przypadku zespołu pracowników nepotyzm jest niemal gwarancją wystąpienia konfliktów. Pomiędzy zgranymi dotąd pracownikami mogą wystąpić trudności w komunikacji. Nepotyzm w firmie może doprowadzić do wzrostu rywalizacji, gdyż poszczególni pracownicy mogą chcieć przypodobać się osobie faworyzowanej. Inne następstwa nepotyzmu to tworzenie koterii i klik, plotkowanie, donosy, mobbing, próby przypisywania sobie cudzych osiągnięć, niechęć do dzielenia się wiedzą pomiędzy współpracownikami. Naturalnym następstwem takiej sytuacji jest spadek zaangażowania wśród pracowników i zwiększenie absencji w firmie, brak poczucia sprawiedliwości, napięcia pomiędzy pracownikami. W firmach gdzie występuje nepotyzm przełożony może „przymykać oko” na źle wykonane zadania faworyta, często zdarza się, że inni pracownicy ponoszą odpowiedzialność za niekompetencję osoby faworyzowanej.
Dla poszczególnych pracowników przedsiębiorstwa nepotyzm wiąże się z brakiem możliwości pełnego rozwoju, napięciem psychicznym i często silnym stresem, niemożnością otrzymania zasłużonego awansu, poczuciem niesprawiedliwości (pracownicy często mają wrażenie, że faworyci są traktowani w odmienny sposób). Poczucie nieprzewidywalności sprawia, że wielu pracowników zaczyna rozważać odejście z pracy. Osoby, które są szczególnie uzdolnione mogą stracić chęć do angażowania się w obowiązki zawodowe.
Konsekwencje nepotyzmu ponosi także sam faworyt. Osoba, która otrzymała pracę ze względu na znajomości, a nie kompetencje może być narażona na mobbing, bycie ignorowanym, kłótnie ze współpracownikami. Jeżeli faworyt posiada kompetencje zawodowe często musi to udowadniać (co wiąże się z dodatkowym wysiłkiem).
Nepotyzm szkodzi samej firmie, gdyż może powodować utratę klientów, utratę najbardziej utalentowanych pracowników (którzy mogą bez problemu znaleźć inną pracę i chętnie wybierają tą opcję, gdyż nie chcą żyć w ciągłym stresie), obniżenie dochodów, konieczność częstego prowadzenia rekrutacji (w związku z odejściem kolejnych pracowników).
Nepotyzm – czy jest to częste zjawisko?
Badania pokazują, że nepotyzm w Polsce w wielu kręgach jest zjawiskiem powszechnym. Liczne przypadku nepotyzmu są spotykane zarówno w firmach prywatnych, jak i w administracji państwowej. Choć nepotyzm spotykany jest na całym świecie, w naszym kraju doprowadził on do wielu patologicznych sytuacji na rynku pracy.
Nepotyzm – jak go rozpoznać?
O nepotyzmie możemy mówić, gdy osoba nieposiadająca kwalifikacji do wykonywania określonej pracy otrzymuje awans, czy wyższe wynagrodzenie. Nepotyzm to również popieranie decyzji (nawet jeżeli są niewłaściwe) zatrudnionych członków swojej rodziny, czy też osób, z którymi przełożony utrzymuje bliższe relacje.
Współcześnie o nepotyzmie mówi się również w kontekście rodzinnych firm. Zatrudnianie krewnych wielu osobom wydaje się naturalne. Jednocześnie trzeba zdawać sobie sprawę, że jest to ryzykowne posunięcie. W przypadku osób spokrewnionych z nami bardzo ciężko jest o ocenę kwalifikacji, co może być dużym zagrożeniem dla przyszłości firmy.
Choć nepotyzm powszechnie uznawany jest za patologię, w rzeczywistości nie jest karany, co praktycznie uniemożliwia walkę z nim na drodze sądowej. Walka z nepotyzmem powinna polegać na zwiększeniu świadomości społecznej dotyczącej jego negatywnych konsekwencji. Trzeba jednak uczciwie przyznać, że nawet wielka kampania społeczna, nie zmieni natychmiast sytuacji trwającej setki lat.
Jeżeli pracujemy w firmie, w której występuje zjawisko nepotyzmu możemy spróbować skierować sprawę na drogę sądową. Przy czym pamiętajmy, że nie możemy złożyć skargi na sam nepotyzm, a jedynie powiązane z nim negatywne zjawiska. Szanse na rozwiązanie patologicznej sytuacji są raczej niewielkie, dlatego warto jest rozejrzeć się za pracą w firmie, w której wszyscy pracownicy traktowani są na równych zasadach.